Chân Hàn Giả Nhiệt - Chân Nhiệt Giả Hàn
127 lượt xem
Trong Đông y, biện chứng luận trị là phương pháp phân tích, chẩn đoán bệnh dựa trên các biểu hiện cụ thể, từ đó đưa ra phương pháp điều trị phù hợp với căn nguyên bệnh. Hai hội chứng "Chân hàn giả nhiệt" (寒中似热) v
Trong Đông y, biện chứng luận trị là phương pháp phân tích, chẩn đoán bệnh dựa trên các biểu hiện cụ thể, từ đó đưa ra phương pháp điều trị phù hợp với căn nguyên bệnh. Hai hội chứng "Chân hàn giả nhiệt" (寒中似热) và "Chân nhiệt giả hàn" (热中似寒) là những biểu hiện bệnh lý phức tạp, dễ gây nhầm lẫn nếu không quan sát tỉ mỉ.
Dưới đây là phân tích chi tiết, có ví dụ cụ thể từng trường hợp:
- CHÂN HÀN GIẢ NHIỆT (寒中似热)
"Chân hàn" = Hàn thực sự ở bên trong
"Giả nhiệt" = Có biểu hiện giống như nhiệt
1. Khái niệm:
Là tình trạng bản chất là hàn (lạnh), nhưng có biểu hiện giống nhiệt bên ngoài.
Nguyên nhân thường do hàn tà tụ lại bên trong, khí huyết ứ trệ, sinh ra nhiệt giả (dương khí không thông ra ngoài).
2. Nguyên nhân thường gặp:
Hàn tà nhập lý (lạnh xâm nhập vào tạng phủ)
Tỳ Thận dương hư, không vận hóa được thủy cốc → sinh hàn ẩm ứ lại
Khí huyết không lưu thông, sinh ra nhiệt giả
3. Biểu hiện lâm sàng:
Dấu hiệu Diễn giải
Sốt nhẹ hoặc sốt vào buổi chiều Nhưng sợ lạnh, thích ấm
Lưỡi nhạt, có rêu trắng Không có dấu hiệu nhiệt thực
Mạch trầm tế hoặc trì Mạch hư hàn
Tay chân lạnh, thích chườm ấm Phản ánh hàn bên trong
Mệt mỏi, tiêu hóa kém, đại tiện lỏng Do Tỳ Dương hư
4. Ví dụ lâm sàng:
Ví dụ 1: Người bệnh cảm thấy nóng nhẹ vào buổi chiều, mặt đỏ nhạt, lưỡi nhạt, ăn kém, tay chân lạnh, đại tiện lỏng. Mạch trầm tế.
Chẩn đoán: Tỳ Thận Dương hư, hư hàn nội sinh → biểu hiện "giả nhiệt" (sốt nhẹ, mặt đỏ) do dương khí uất lại.
Điều trị: Ôn dương tán hàn.
Bài thuốc: Lý Trung Thang, hoặc gia giảm Tứ Thần Thang.
5. Nguyên tắc điều trị:
Ôn lý tán hàn, bổ Dương khí
Tránh dùng thanh nhiệt (sai lầm dễ gây bệnh nặng thêm)
- CHÂN NHIỆT GIẢ HÀN (热中似寒)
"Chân nhiệt" = Nhiệt thực sự ở bên trong
"Giả hàn" = Biểu hiện bên ngoài giống hàn
1. Khái niệm:
Là tình trạng bản chất là nhiệt thực, nhưng có biểu hiện giống hàn như sợ lạnh, người lạnh.
Do nhiệt tà sâu bên trong, dương khí bị bế tắc, không phát tán ra ngoài được.
2. Nguyên nhân thường gặp:
Nhiệt tà phạm lý, bức bách dương khí xuống dưới, gây nghịch hành
Dương khí bị bế tắc → biểu hiện giả hàn (sợ lạnh, tay chân lạnh)
Có thể gặp trong ôn bệnh, nhiệt tà nhập lý sâu
3. Biểu hiện lâm sàng:
Dấu hiệu Diễn giải
Cảm giác lạnh, sợ lạnh nhưng miệng khô, họng khô Biểu hiện nội nhiệt
Lưỡi đỏ, ít rêu hoặc rêu vàng Rõ ràng là nhiệt lý
Mạch sác, hữu lực Mạch nhiệt thực
Không thích ấm, thích mát Trái với người hư hàn
Nước tiểu vàng, táo bón Tức nhiệt rõ ràng
4. Ví dụ lâm sàng:
Ví dụ 2: Người bệnh cảm thấy ớn lạnh, tay chân lạnh, miệng khô, lưỡi đỏ, rêu vàng mỏng, tiểu vàng, mạch sác.
Chẩn đoán: Nhiệt tà uất lý, dương khí bị bế → "chân nhiệt giả hàn".
Điều trị: Thanh nhiệt giải uất, thông dương.
Bài thuốc: Bạch Hổ Thang gia giảm, hoặc Thanh Vị Tán, tùy trường hợp.
5. Nguyên tắc điều trị:
Thanh nhiệt tả hỏa
Tuyệt đối tránh dùng phép ôn lý tán hàn (sai lầm nguy hiểm)
- So sánh tổng hợp:
Tiêu chí Chân Hàn Giả Nhiệt Chân Nhiệt Giả Hàn
Bản chất Hàn Nhiệt
Biểu hiện Sốt nhẹ, mặt hơi đỏ, tay chân lạnh Sợ lạnh, tay chân lạnh, miệng khô
Mạch Trầm trì, tế, hư Phù sác hoặc sác hữu lực
Lưỡi Nhạt, rêu trắng Đỏ, rêu vàng
Nguyên nhân Hư hàn nội thịnh, dương khí uất Nhiệt tà bế dương khí
Điều trị Ôn lý tán hàn Thanh nhiệt tả hỏa
- Lưu ý lâm sàng:
Cần biện chứng kỹ càng, tránh sai lầm điều trị (ví dụ dùng thuốc hàn cho người hàn sẽ làm bệnh nặng thêm).
Lấy mạch tượng, sắc lưỡi, nước tiểu, đại tiện, khẩu vị làm trọng điểm để phân biệt.
Không nên chỉ dựa vào cảm giác nóng/lạnh mà đưa ra kết luận.