Mạch Chủ Bệnh
BẢN MẠCH
Mạch mỗi bên chia ba bộ: Thốn khẩu là dương, Xích là âm, Quan là khoảng giữa, chỗ giáp giới của âm và dương (bán âm bán dương).
Mạch nói về mạch bình thường, theo từng bộ phận mà xem riêng thì :
- Tả thốn là Tâm và Tiểu tràng, thuộc hỏa mạch Phù, Đại mà Tán là bình thường.
- Tả quan là Can và Đởm thuộc mộc, mạch Huyền và Nhu là bình thường.
- Tả xích là Thận và Bàng quang thuộc thủy, mạch Trầm mà Hoạt là bình thường.
- Hữu thốn là Phế và Đại tràng thuộc kim, mạch Phù mà Sắc là bình thường.
- Hữu quan là Tỳ và Vị thuộc thổ, mạch hòa Hoãn là bình thường.
- Hữu xích là Thận, TBL,Tam tiêu thuộc tướng hỏa, mạch Trầm Hoạt Thực là bình thường.
Mạch Chủ Bệnh
1. Mạch Phù chủ ngoại cảm đây
Phong nhiệt phong thấp cảm Phong Phong hàn
2. Trầm chủ bệnh khí bạn à
Thống trệ uất khí tích không lưu hành
3. Mạch Trì lại chủ bệnh Hàn
Bởi dương khí yếu Hoả chân cũng tồi
4. Mạch Sác là bệnh Nhiệt làm
Nhẹ toàn thân nóng nặng thì hôn mê
5. Mạch Hoạt chỉ có bệnh đàm
Tân dịch khí huyết kết ngưng thành đàm
6. Mạch Sắc chủ bệnh huyết tinh
Nữ thì thương huyết nam thì tinh suy
Phụ nữ khi đã có thai
Mà tay mạch Sắc là thai bệnh liền
7. Mạch Đại bệnh phát nặng rồi
Khí huyết suy yếu chẳng mong ngự tà
8. Mạch Hoãn chủ các thời kỳ
Hoãn là bệnh dữ mà tà đang lui
Mạch hoãn ở lúc bình thường
Là hư khí huyết bì phù da khô
9. Mạch Hồng biểu lý nhiệt rồi
Khí huyết khô nóng gây lên bệnh này
10. Mạch Thực cũng nhiệt mà thôi
Nhiệt trong khí huyết bệnh sinh sôi nhiều
11. Mạch Huyền chủ bệnh hư lao
Lao lực quá sức suy tư quá nhiều
Dục phòng quá trớn bạn ơi
Suy bại cơ thể huyết hao khí mòn
12. Mạch Khẩn đau đớn bởi hàn
Thức ăn tích trệ không tiêu ấy mà.
13. Mạch Trường nhiệt độc khí tà
Bệnh nặng nếu có mạch trường đang lan
Kèm theo mạch hoãn chữa thì dễ thôi
14. Mạch Khâu (khổng) bệnh huyết đây mà
Sau khi mất máu thường ra mạch này
15. Mạch Vi chủ khí hư hàn
16. Mạch Tế suy khí nguyên vinh kém làm
17. Mạch Nhu vệ khí kém rồi
Dương khí suy yếu Hãn ra bất thường
18. Mạch Nhược tinh huyết hao mòn
19. Mạch Hư khí huyết kiệt suy quá mà
20. Mạch Cách hao tổn huyết tinh
Nữ hay băng lậu nam thì di tinh
Phụ nữ mà đã có thai
Tay bắt mạch cách sẽ hư thai liền
21. Mạch Động mất máu bạn à
Băng lậu tả lị bệnh dài hư lao
22. Mạch Tán khí huyết không hoà
23. Mạch Phục Quan Cách bệnh hành cái thân
Quan là muốn đái không ra
Cách là ăn uống vào xong thổ liền
24. Mạch Đoản thiếu khí đoản hơi
Phế Vị hàn yếu mệt thân trong người
25. Mạch Xúc nhiệt cực bởi vì
Dương khí quá thịnh âm không đủ hoà
26. Mạch Kết bệnh tích hại người
Ngoại tà kết tích nội tà gây nên
27. Mạch Đợi chủ tạng khí suy
Nguyên khí tạng khác thay vào vẫn suy
28. Mạch Tuyệt mạch tử đây mà
Khí huyết đều tuyệt, còn trông nỗi gì