- Nguyên nhân và bệnh lý :

Chủ yếu là do cảm khí nóng nực mùa hè, hoặc vì đổ mồ hôi nhiều khi lao động, tân dịch bị hao kiệt không đủ sức chống đỡ, hoặc đêm ngủ ngoài trời ở nơi mát lạnh ẩm ướt, ăn nhiều thực ăn sống lạnh, trong ngoài đều bị tổn thương khiến thử tà (khi nóng nực) thừa hư xâm nhập mà sinh bệnh. Khi nóng nực thuộc hỏa, tính nhanh nên phát bệnh gấp, sốt cao làm hao khí tổn dịch cho nên bệnh dễ truyền vào phần huyết và tâm bào, dẫn tới can, thành bệnh can phong run giật, mùa hè nắng nóng, lại mưa nhiều độ ẩm cao hợp thành bệnh gọi là bệnh thử thấp lưu ở khí phận ngưng ở tam tiêu, bệnh thường kéo dài lâu khỏi.

- Biện chứng :

Bệnh này nên phân rõ thử ôn (khí nóng) và thử thấp (nóng và ấm). Trên lâm sàng thử ôn vào khí phận nên sốt cao để hao khí, tổn thương tân dịch, cách chữa nên làm mát khí nóng và bồi dưỡng tân dịch, kiêng dùng các vị đắng lạnh và thuốc hạ. Nếu như nhập vào tâm thì nên thanh tâm lượng huyết: thử thấp nung nấu ở khí phần nhiều nên thanh thử lợi thấp.

- Bệnh này chia làm 3 thể.

a) Thử nhiệt thung khí (nóng nực làm hại phân khí ).

- Có các triệu chứng :

Sốt cao, thở khó, đau đầu, mặt đỏ bừng, buồn bực, khát nước, đổ mồ hôi hay sợ lạnh, lưỡi đỏ, rêu vàng mạch hồng sắc,

- Phân tích :

Do nóng nực dữ dội nung nấu phần khí ở kinh dương minh nên sốt cao buồn bực ; khí nóng bốc lên đau đầu mắt đỏ. Sốt cao làm khô hao tân dịch nên khát nước nhiều, khí nóng bốc ra ngoài nên đổ mồ hôi nhiều, ra mồ hôi nhiều làm hao khí nên sợ lạnh, khác với bệnh ngoại cảm thông thường.

- Cách chữa :

Thanh thử nhiệt, bồi bổ tân dịch.

- Thuốc dùng :

• Bài Bạch hổ thang (68 ).
• Gia vị : Trong bài dùng 2 vị mát lạnh làm thanh nhiệt là chính, vị ngọt để hòa dưỡng và vị khí, gia kim ngân hoàng cầm, thạch hộc, là trúc, để trừ phiền, sinh tân dịch, gia sâm để bồi bổ phần khí bị hư hao. Nếu sốt cao, mệt mỏi, thở gấp, đổ mồ hôi nhiều, dùng bài Thanh thử ích khí thang, gia ngũ vị để thu liễm mồ hôi và khí bị hao tán. Nếu chảy máu cam gia sinh địa, đan bì, mao căn để lương huyết cầm máu.

b) Thu nhập tâm cung : (trung thu vào tim)

- Có các triệu chứng :

sốt cao, miệng khô, buồn bực không yên, ít ngủ hoặc ngủ li bì, có lúc mê sảng, nặng thì hôn mê, chân tay lạnh, lưỡi đỏ, mạch sác hoặc huyễn sác.

- Phân tích :

Do thử nhiệt (khí nóng nực) nhập vào tim hoặc tử phần khí truyền vào rất nhanh thành bệnh, nhẹ thì buồn bực ít ngủ, nặng thì ngủ li bì mê sảng là do ngoại tà hãm ở tâm bào, nếu nặng nữa thì hôn mê, chân tay lạnh tức là nóng quá gây nên.

Cách chữa trong huyết, tiết nhiệt, thanh tâm khai khiếu.

- Thuốc dùng

• Bài Thanh vinh thang (215) gia giảm, như tinh thần mơ màng hoảng hốt dùng bài An cung ngưu hoàng hoàn để thanh tâm khai khiếu;
• Nếu chân tay lạnh, run giật gia linh dương giác, câu đằng
• Nếu thổ huyết, nục huyết, phát ban do tim là do nhiệt vào phần huyết, âm dịch bị hao tổn gia đan bì, xích nhược, đại thanh, từ thảo để lương huyết giải độc. Do nhiệt độ cao, khí hậu nóng nực, nên thường xuyên vắt nước quả dưa chuột cho uống để thanh nhiệt giải khát.

c) Thu thấp uất chúng : (Thủ tà thấp nung uất bên trong.

- Có các triệu chứng :

Phát sốt, mồ hôi khó ra, đau đầu, sợ lạnh, miệng khô, khát nước, buồn bực, rêu lưỡi vàng, mạch nhu sác.

- Phân tích :

Do thử và thấp bị uất ở trong bức bách bên ngoài nên phát sốt, sợ lạnh, bị khí nóng nực nung nấu, ngoài nhiệt, trong thấp nên mồ hôi khó ra; thử thấp bốc lên nên đau đầu, uất ở trong nên buồn bực, nung nấu ở trung tiêu nên miệng khô, khát nước nhiều rêu lưỡi vàng, mạch nhu sắc cũng do thử thấp nung nấu, tận dịch bị khô hao,

- Cách chữa :

Thanh thư, lợi thấp, thông khí, giải cảm.

Thuốc dùng bài :

Hương nhu tán (178) hợp với bài hoắc hương chính khí tán (291) gia giảm.

Trong bài dùng Hương nhu, hậu phác làm để giai biểu, phát hãn và hóa thấp, khiến thử tả theo mồ hột mà tiết ra và theo đường tiểu tiện mà đi xuống, không để diễn biến bên trong, gia hoắc hương, tía tô để giải biểu tà, tháo đậu khấu, trần bì, bạch linh, thông thảo để thông khí lợi thấp.

Tóm lại

Bệnh thử ôn chủ yếu là sốt cao và ở phần khí, truyền vào phần huyết, tân dịch vị khô hao nên gây mơ sang, run giật, đặc điểm bệnh này khác với ôn bệnh. Khi nóng nực nung nấu bên ngoài, ăn uống các thứ mát lạnh bên trong; khiến trong ngoài đều bị tổn thương nên việc phòng bệnh cần coi trọng kéo bênh triền miên lâu khỏi, dẫn đến nguy kịch.

Video Liên quan