GIÁO TRÌNH KHUNG ĐÀO TẠO BỒ TÁT, PHẬT QUẢ

Hỏi: Vì sao khi đề cập đến hai con đường cơ bản để người tu hành chọn lựa, không thấy đề cập đến Tứ Đế, Ba Mươi Bảy Phẩm hay Thập Nhị Nhân Duyên?

Đáp: Tứ Đế, Ba Mươi Bảy Phẩm hay các pháp Nhân Duyên không được đề cập đến vì các pháp này được hiểu như một “giáo trình khung”, chỉ được giảng dạy trong quá trình tu học Bồ Tát pháp, tức học Nhất Thiết Trí.

Trong quá trình này, sẽ được bậc đạo sư đào sâu ý nghĩa của từng pháp, nhằm giúp cho người học nắm vững quy trình giáo huấn một chúng sinh từ Sơ Phát Tâm đến thành tựu rốt ráo phải vượt qua những chặng đường nào của Tứ Đế, Ba Mươi Bảy Phẩm hay các pháp Nhân Duyên...

Học xong những điều này, khi giáo hóa, vị này sẽ theo dõi và nắm vững người được giáo hóa đã đi đến đâu, cần tiếp tục những “phẩm” nào? “đế” nào? để thành tựu những nấc thang phía sau. Riêng các Pháp Nhân Duyên, như Ba Duyên Hòa Hiệp hoặc Mười Hai Nhân Duyên, vị Đạo Sư chỉ triển khai khi nào thấy rõ căn cơ đồ đệ của mình thuộc nhóm Duyên Giác Thừa.

Trong quá trình tu học cơ bản, người tu hành cũng được giới thiệu sơ lược về các pháp nêu trên. Việc đó giúp họ tạm hình dung ra con đường của Phật Đạo, nhưng nó không phải là những pháp ứng dụng để thành tựu đạo quả trước mắt.

Hỏi: Trong Phật Đạo, “Vô ngã” là cột mốc quan trọng. Tại sao trong hai con đường cơ bản lại không thấy nói đến việc người ta tu tập nó trong giai đoạn nào?

Đáp: Vô ngã không do tu mà được, vì thế không có pháp tu để thành tựu vô ngã. Chỉ khi nào, người tu hành không lầm nhận năm ấm, không bị năm ấm cột trói để sinh ngã, từ đó tự thực chứng rằng: “chính ta là vô ngã” hoặc khi nào, người tu hành thấy được bản chất các pháp tự nó không có ngã, thì bây giờ người đó mới biết rõ “bản lai pháp kia vô ngã”.

Hỏi: Trong kinh cũng có đề cập đến các pháp như: Sổ Tức, Bạch Cốt Quán, Cửu Tưởng Quán, Minh Sát Tuệ, Phép Tỉnh Thức, Bát Bội Xả, Lục Niệm. Trên hai con đường đã nêu, những pháp này, tu tập trong giai đoạn nào?

Đáp: Những pháp này thuộc biện pháp tình thế. Trong lúc tu hành, chỉ khi nào Bậc Đạo Sư phát hiện ra đồ đệ của mình bị một số vấn đề tự thân làm cản trở thì mới được giảng giải và yêu cầu thực hành một trong những pháp nêu trên, để vượt qua khó khăn của tự thân trong giai đoạn nhất thời.

Ví dụ: Trong lúc tu hành, có người bị “tham dục” nổi lên đến độ không kiềm chế được, vị Đạo Sư sẽ hướng dẫn họ quán Bạch Cốt để đối trị tham dục trước mắt. Khi tham dục dừng, pháp này cũng chấm dứt. Hoặc có người, vì sợ hãi bởi đói khát, không kham nhẫn đau nhức khi ngồi thiền, sẽ được dạy phép Minh Sát để chế ngự. Người nhiều sân hận, dạy Quán Từ Bi; người tánh tình cố chấp, dạy Bát Bội Xả; người tán tâm, dạy Sổ Tức Quán; người hay ngủ gục, dạy Quán Ánh Sáng; người nhiều dâm dục, dạy quán Cửu Tưởng.

Nói chung, những pháp này không thể áp dụng đại trà cho tất cả người tu hành nên tạm gọi nó là “biện pháp tình thế” hay “các pháp đối trị”. Vì thế, những người bình thường, không có vấn đề gì của tự thân, thì sẽ không yêu cầu thực hành những pháp này.

Hỏi: Một người vô tình khi đọc kinh điển, hoặc nhân nghe người nào đó nói về một pháp tu, ví như quán Bạch Cốt, người này miệt mài tu hành pháp quán đó, có thành tựu điều gì không?

Đáp: Như đã nói, các pháp như vậy thuộc loại “biện pháp tình thế”, hàm chứa ý nghĩa đối trị nhiều hơn là đưa đến Giác Ngộ hay Giải Thoát.

Vì thế, nếu không biết rõ công dụng, miệt mài tu tập một pháp nào đó, giống như uống thuốc mà không đúng bịnh, lợi ích sẽ không nhiều. Chuyện kinh có kể rằng:

“Có một người tự tu phép Bạch Cốt, ông ta miệt mài tu tập pháp này, đến khi pháp quán thành tựu, ông ta nhìn mình rồi nhìn mọi người, tất cả đều là bộ xương trắng. Ông ta hoảng sợ đến phát điên, chạy lung tung. Rất may, ông ta chạy đến chỗ Phật, Phật ôn tồn, dùng Phạm Âm nói với ông ta: “Ở đây, chúng của ta thanh tịnh”. Nhờ nghe được Phạm Âm của Phật, cái thấy của người này trở lại bình thường”.

Căn cứ mẩu chuyện kinh trên, để thực hành một pháp quán, nếu không được hướng dẫn cụ thể, chẳng những không đưa đến lợi ích, mà có khi bị phản tác dụng.

Có thể thấy suốt 49 năm hoằng hóa của Đức Phật, chỉ thấy Phật thuyết pháp, nói rõ ý nghĩa từng pháp; Đức Phật cắt nghĩa đến bao giờ đồ chúng thấu suốt mới thôi. Rất ít khi, Phật dạy đồ đệ ngồi tu như thế nào.

Hỏi: Nếu nói “Rất ít khi, Phật dạy đồ đệ ngồi tu như thế nào”, thì tại sao trong hai con đường: con đường đưa đến Giải Thoát và con đường đưa đến Giác ngộ, đều đề cập đến việc phải “thiền định” để vượt qua ba cõi. Phải thiền định để vượt qua ba cõi mà không dạy ngồi tu, hai điều này có chống trái nhau hay không?

Đáp: Gọi là thiền định để vượt qua ba cõi không có nghĩa người này ôm chặt một phép tu rồi ngồi xuống miệt mài như quán Bạch Cốt hay Sổ Tức... Mà vị tu hành này đã được cắt nghĩa và thấu hiểu cái gì làm nên ba cõi trong tâm thức này.

Khi thấu hiểu như vậy, vị ấy lần lượt đưa tâm thức xa rời những nguyên nhân làm nên các cõi ấy. Trong quá trình tâm thức lần lượt xả dần những ham muốn thuộc về ba cõi, hỷ lạc sẽ sanh, gọi là được thiền.

Tóm lại: thiền định để vượt qua ba cõi, là do thấu suốt mà tâm tự xả chứ không phải “đưa thêm một pháp bên ngoài vào tâm ý để cột chặt tâm ý vào pháp đó như người tu Bạch Cốt hay Sổ Tức”.

Nó giống như một người đi xa, trên vai mang vác ba chục ký lô những vật vô ích.

Người này được người có trí tuệ chỉ cho biết rằng: ba chục ký người kia đang mang vác trên vai là những vật vô ích. Người này nghe như thế, liền quan sát từng món một, thấy sự vô ích của món nào, người này quăng bỏ món ấy cho đến khi hết mới thôi. Càng vứt bỏ, người này càng thấy vui vẻ, nhẹ nhàng và an ổn; vui vẻ, nhẹ nhàng và an ổn trong trường hợp này, có thể tạm ví như hỷ lạc, khinh an trong lúc tu tập thiền định.

Trong quá trình “xả bỏ” như thế, không bất luận là ngồi, nằm hay đi đứng, tất cả oai nghi đều có thể thực hành pháp xả này, vì nó thuộc về hiểu biết, mà hiểu biết thì không luận tư thế như thế nào. Ví dụ: chúng ta có thể nói đến các điển tích kinh điển trong Phật giáo như: Ngài A Nan chứng thánh ở tư thế đang bổ nhào hay Huệ Năng giác ngộ trong lúc đang gánh củi.

Hiểu như thế là sai với tinh thần tu tập của Phật Đạo. Đành rằng, cũng có những người ngồi mà Giác Ngộ hay chứng đạo quả Giải Thoát. Nhưng ngồi để làm gì, với hiểu biết như thế nào? Có lẽ câu hỏi này cần xem lại.

Hỏi: Phật Đạo nói rằng người tu hành phải đạt thành tựu Vô Niệm. Đưa hiểu biết vào tâm thức để làm thay đổi nhận thức là hữu niệm. Hữu niệm làm sao để trở thành tựu Vô Niệm?

Đáp: Giống như người kia mang vác trên vai 30 ký là có vật, nghe để biết 30 ký ấy vô ích là “hữu niệm”. Người này quăng bỏ từng vật một là “hữu niệm”. Khi không còn một vật, thì “niệm” quăng bỏ cũng dứt, khi ấy người ta mới đạt đến cái gọi là Vô Niệm.

Giống như nghe câu “ưng vô sở trụ nhi sinh kỳ tâm” và đưa tâm ý vào đó, để giản trạch câu nói ấy, và biến nó thành hữu niệm. Giản trạch xong, tâm không sanh, giản trạch cũng dứt theo, gọi là Vô niệm. Vì thế, chữ Vô Niệm trong Phật Đạo nhằm chỉ cho cảnh giới của người thấu suốt rồi, tâm thức tự xả bỏ, chứ không phải không biết gì hết mà gọi là Vô Niệm.

Hỏi: Nếu nói như vậy, cho đến bao giờ mới biết hết mọi thứ trên đời, để cho tâm trí được sảng khoái và khoáng đạt nhằm đạt được cái Vô niệm?

Đáp: Phật Đạo “không chủ trương dạy người biết hết mọi thứ trên đời” mà chỉ nhắm đến làm cho tâm hư dối này vĩnh viễn tịch diệt, để được Giải Thoát, để được Giác Ngộ. Vì thế, chỉ cần một niệm mà “thật sự thấu suốt tâm này không thật”, bỏ cái tâm hư dối xuống thì ngay đó là rốt ráo Vô niệm.

Hỏi: Thế nào là Chánh Niệm?

Đáp: Những niệm nào giúp ta thấu suốt, dẫn đến tịch diệt các niệm hư dối, gọi là Chánh Niệm.

Hỏi: Thế nào là “niệm hư dối”?

Đáp: Những nhớ nghĩ, suy tư nào làm cho ta bị cột trói, bị mê mờ, bị đảo điên, hay sinh tâm thì Phật Đạo gọi đó là niệm hư dối.

Hỏi: Chỉ cần Vô Niệm là đủ, thì cần gì đến quá trình thiền định để ra khỏi ba cõi, hiểu biết ngũ ấm, thấu rõ ngũ uẩn, cái gì là tâm, cái gì là pháp.

• Giống như một người quảy trên vai ba chục ký gồm nhiều tạp vật... Nếu còn luyến tiếc, thì đối với mỗi món, cần phải hiểu rõ sự vô dụng của từng món, rồi theo thứ lớp mà bỏ...
• Nếu người có trí, tâm tình quyết đoán, nghe ba chục ký này chỉ toàn đồ vô ích, liền thật thấy nó là vô ích. Người này lập tức bỏ ngay, không phải dài dòng!

Phật Đạo có “đốn”, có “tiệm” cũng giống như hai loại người trên.

19. LẤY “TÂM” LÀM GỐC, “KIẾT SỬ” DO ĐÂU? DỪNG “VỌNG KHỞI PHÂN BIỆT”

Hỏi: Người mới bắt đầu tu hành trong Phật Đạo, lấy gì làm gốc?

Đáp: Người mới tu hành trong Phật Đạo lấy “tâm” làm gốc.

Hỏi: Nếu “tâm” này là hư dối, lẽ nào lấy “cái hư dối” làm gốc?

Đáp: Vì nó hư dối, nên mới lấy nó làm gốc, để diệt trừ tận gốc cái hư dối này. Giống như một người chưa biết chữ, thì nhắm thẳng vào việc chưa biết chữ, quyết tâm học hành cho biết chữ. Giống như muốn làm sạch cỏ, thì phải nhổ tận gốc rễ của chúng… Sau đó, mới tính đến những việc khó hơn.

Hỏi: Làm thế nào để lấy “tâm” làm gốc?

Đáp: Tâm là cái gốc sản sinh ra các thứ hư vọng, tham lam, mong cầu không có điểm dừng. Mong cầu thành tựu thì thêm tham, không thành tựu thì sân hận, muốn chiếm đoạt, chìm đắm trong tham sân gọi là si mê. Tham, sân, si - Phật Giáo gọi là ba độc, ba độc này khi phát tác, sẽ khiến chúng sinh ưu bi khổ não.

Hỏi: Làm sao để thoát ra khỏi “ba độc” trên?

Đáp: Trước mắt, để cho ba thứ độc này không phát tác, chờ cơ hội tận diệt chúng, người tu hành phải biết khu trú, tức bao vây ba độc này để chúng nằm yên một chỗ. Giống như người bị rắn độc cắn phải làm chậm sự hấp thu của nọc độc về hệ thống tuần hoàn.

Hỏi: Đối với ba độc (tham, sân, si) làm chậm sự hấp thu đó như thế nào?

Đáp: Muốn ba độc nằm yên một chỗ, làm chậm sự phát tác của chúng, chờ sau đó điều trị, người tu hành phải xây dựng lối sống “thiểu dục tri túc”. Trong đó “thiểu dục” được hiểu là: Tâm ít ham muốn; “tri túc” được hiểu là: Ý biết đủ trong mọi hoàn cảnh.

Ít muốn biết đủ: Tâm bằng lòng với những gì đang có, ý không khởi tham vọng là cách tốt nhất ngăn chặn cơ hội “ba độc” phát tác. Sự độc hại của chúng sẽ biến tham, sân, si thành ưu bi, khổ não. Ít muốn, biết đủ,

quan trọng trong giai đoạn đầu của người tu hành như thế nào? Kinh Di Giáo nói rõ điều này:

“Nhược dục thoát chư khổ não, đương quán tri túc. Tri túc chi pháp, tức thị phú lạc, an ổn chi xứ. Tri túc chi nhơn, tuy ngọa địa thượng du vi an lạc, bất tri túc chi nhơn, tuy xứ thiên đường diệt bất xưng ý”.

Nghĩa là: Muốn thoát khỏi khổ não, ngay hiện tại phải biết quan sát để thâm nhập phép biết đủ. Biết đủ là “pháp” cho các ông tu tập trong lúc này. Biết đủ chính là nguyên nhân đưa đến tâm an ổn nơi hiện tại và giàu có trí tuệ ở vị lai. Người biết đủ, dù nằm trên đất cát vẫn an lạc. Trái lại, người không biết đủ, dù ở thiên đường cũng không vừa ý.

Hỏi: Xin nói rõ, quá trình này được diễn ra như thế nào?

Đáp: Tâm hư dối bị tác động của ba độc tham, sân, si theo nguyên tắc cung cầu. Trong đó “tâm” được ví như thị trường, “ý thức” được ví như nhà sản xuất. Khi tâm biết đủ, không vọng sinh các nhu cầu, thì ý thức sẽ dừng cung cấp các sản phẩm nghĩ suy nhằm làm thỏa mãn nhu cầu tham, sân. Khi ý thức dừng cung cấp những sản phẩm độc hại làm phá hoại tâm này thì chừng đó người tu hành mới đủ bình tĩnh và sáng suốt để tiếp nhận Giáo Pháp một cách hiệu quả, không sai lệch.

Hỏi: Thế nào để tiếp nhận Giáo Pháp không sai lệch?

Đáp: Giáo Pháp của Phật giống như thuốc chữa bệnh. Đáng lẽ ra, “người bệnh” dùng thuốc này để giúp mình tiêu ngã, diệt trừ ba độc, chấm dứt si mê. Thế nhưng người này làm ngược lại, dùng Giáo Pháp như một món trang sức để thỏa mãn cái ngã, nuôi lớn tham vọng: học tập để hơn người, để làm thầy.

Chìm đắm trong tham vọng này, chẳng khác “dứt dòng le le, tiếp nối dòng cò”. Tiếp nhận Giáo Pháp trong tâm thế như vậy, Giáo Pháp sẽ bị người đó vô hiệu hóa, đôi khi phản tác dụng.

Tóm lại, khi nào người tu hành trong Phật Đạo chưa nhận thức đầy đủ về ý nghĩa thiểu dục tri túc, để xây dựng cho mình bằng được “đời sống ít muốn, biết đủ; buộc hư vọng tâm phải dừng lại” thì chừng ấy hư vọng tâm và ý thức sẽ là những ông chủ bà chủ độc chiếm thân tâm; bắt các “căn” làm tôi tớ, mãi miết rong ruổi nơi tiền trần tìm kiếm các pháp để thỏa mãn tham vọng, không có hồi kết.

Phật Đạo gọi đó là: “Mãi mãi trôi nổi (luân hồi) trong pháp giới (tâm thức) chúng sanh”.

− Không nhận thức đầy đủ để xây dựng đời sống ít muốn biết đủ, mà

cố tình cột trói tâm này ở yên một chỗ bằng các biện pháp cưỡng bức để sanh các thứ thiền, khi dây trói bị cắt đứt, ba độc lại làm chủ và phát tác sự độc hại của nó mãnh liệt hơn...

− Suy tư để nhận thức đầy đủ một pháp rồi mới ứng dụng, chính là biện pháp phục hồi chức năng Chánh Tư Duy. Chức năng này đã bị người tu hành bỏ quên. Đây cũng là một trong những cách châm ngọn lửa trí tuệ vào cây đuốc Giáo Pháp đang ở trên tay, giúp soi sáng con đường đi đến Giác Ngộ.

• Thông thường, người tu hành chấp nhận Giáo Pháp theo lối mòn, người trước nói thế nào, người sau nghe thế ấy. Nhắm mắt làm theo, mà không sử dụng sức tư duy để phân định điều đã nghe là đúng hay sai. Không suy xét đến tận cùng vấn đề, để có một nhận thức đầy đủ việc mình đang làm, đang tu tập. Điều này dẫn đến hậu quả là sau nhiều ngày tháng, khả năng tư duy sẽ bị thui chột, dẫn đến cả tin, mê tín.
• Cuối cùng là, rất khó chuyển thức thành trí để thâm nhập những ý nghĩa ẩn mật của kinh. Không thể thâm nhập ý nghĩa ẩn mật của kinh, cơ hội Giác Ngộ nhất định khó đến với những người này.

Giống như một người khi đi chỉ biết đi, khi đứng chỉ biết đứng, khi ngồi chỉ biết ngồi, khi ăn chỉ biết ăn, khi uống chỉ biết uống mà không nhận thức đầy đủ rằng: Tôi phải đi đến đâu? Vì sao tôi dừng lại? Tôi ngồi xuống bởi lý do gì? Ăn uống, ngủ, nghỉ, cũng đều như vậy. Nhất định những hành động trong trạng thái không nhận thức đầy đủ này khó có  thể chấp nhận rằng điều này sẽ dẫn đến trí tuệ và Giác Ngộ trong vị lai.

Tất nhiên, trong vài bài kinh, cũng có đề cập đến chuyện người tu hành làm như vậy, nhưng đây chỉ là biện pháp tình thế. Biện pháp bất đắc dĩ có ý nghĩa chữa cháy đối với hạng người ham ưa chuyện thị phi; thường nghe ngóng việc người khác, thích dòm ngó ra bên ngoài; thấy gì cũng muốn, nghe gì cũng ham; không dành trọn tâm ý để nhất tâm tư duy con đường Giải Thoát. Đối với hạng này, vị Đạo Sư phải buộc lòng chỉ định họ thực hiện hạ sách này. Biện pháp như vậy, không phải là cách tốt nhất áp dụng cho tất cả mọi căn cơ tu hành.

Hỏi: Sau khi đã xây dựng được đời sống ít muốn, biết đủ người tu hành cần làm gì tiếp theo để dứt sạch tham, sân, si?

Đáp: Việc cần làm tiếp theo để dứt tận gốc tham, sân, si (kiết sử) là: phải học tập Giáo Pháp để biết rằng kiết sử do đâu mà thành.

Hỏi: Xin cho biết, kiết sử do đâu mà thành?